Muzyka jest naturalnym sposobem wyrażania uczuć i emocji. Słuchanie jej kształci wrażliwość, a umiejętność gry na instrumencie wzbogaca możliwości dzielenia się tym, co trudno ująć w słowa. Dobroczynne działanie muzyki na rozwój emocjonalny znane jest od dawna i znalazło swoje odbicie w powiedzeniu: muzyka łagodzi obyczaje. Istotnie, wychowanie przez muzykę sprzyja kształtowaniu właściwych relacji społecznych i postaw moralnych, uczy współdziałania.
Wspólne wykonywanie muzyki wymaga od dzieci koncentracji i zespołowego dążenia do osiągnięcia zamierzonego efektu, a także uczy odpowiedzialności za działanie własne (jednostki) i grupowe. Wystarczy popatrzeć na dzieci bawiące się przy muzyce, by zrozumieć, że odnajdują w niej doskonały język opisywania świata i siebie. Poddając się jej nastrojom, wyczuwając zmiany agogiki, dynamiki, odpowiadając ruchem na jej rytm, tempo, bez trudu rozpoznają swoje odczucia. Znaczeniu muzyki dla rozwoju intelektualnego, psychologicznego i społecznego poświęcono wiele badań. Wnioski z tych prac świadczą o niebagatelnym wpływie sztuki muzycznej na rozwój człowieka w wielu sferach. Potwierdzają to pedagodzy, psycholodzy zajmujący się muzykoterapią, pracujący z dziećmi dyslektycznymi oraz nauczyciele osób niepełnosprawnych.
Muzyka, jako środek niewerbalnej komunikacji posiada potężne działanie aktywizujące. Wywołuje spontaniczne reakcje emocjonalne i ruchowe. Porusza, stymuluje ciało i umysł, zaprasza do współdziałania zarówno przez taniec, jak i śpiew. Jest czytelnym komunikatem, który człowiek rozumie, zanim jeszcze potrafi mówić. Już noworodki reagują na głos nucącej matki lub głośne, agresywne brzmienia, a z czasem dzieci zdobywają coraz więcej różnorodnych doświadczeń muzycznych, które wpływają na ich upodobania oraz zainteresowanie muzyką. Wiek przedszkolny to czas ostatecznego kształtowania się uzdolnień i wrażliwości muzycznej. Na tym etapie najprostszą formą kontaktu ze sztuką muzyczną jest śpiewanie piosenek, które – wzbogacone o ćwiczenia oddechowe, rytmiczne – ma duże znaczenie logopedyczne. Ponadto teksty piosenek wzbogacają zasób słownictwa.
Obcując z muzyką, dzieci uczą się różnicować zjawiska oraz pojęcia, uświadamiają sobie między innymi trwanie w czasie, identyczność i różnorodność, dynamikę, tempo, skutek, przyczynę. Muzyka rozwija aktywną, twórczą wyobraźnię, służy także nauce analizy, syntezy i abstrahowania. Wiele muzycznych zadań daje małemu człowiekowi możliwość poszukiwania alternatywnych rozwiązań, zaprasza do eksperymentów, improwizacji, odkrywania – wspierając w ten sposób myślenie dywergencyjne oraz działanie nieschematyczne. Kontakt z muzyką wymaga podzielności uwagi, dostarcza bowiem wielu informacji jednocześnie, np. dotyczących instrumentarium, dynamiki, przebiegu melodii, powtarzalności wybranych fraz. Przed dzieckiem otwiera się całe bogactwo muzycznej artykulacji. Dzięki takiej aktywności ćwiczy się spostrzegawczość, pamięć i koncentracja.
Kolejnym dobrodziejstwem, jakie przynosi obcowanie z muzyką, jest umiejętność okazywania, wyrażania uczuć oraz przeżyć, realizująca się zarówno poprzez wykrzykniki, czy spontaniczne wypowiedzi oceniające, jak i przez zachowania będące konsekwencją poczynionych spostrzeżeń. Muzyczne środki wyrazu pozwalają oddać wszelkie emocje, będące udziałem dziecka, zaspokajając tym samym potrzebę spożytkowania typowej dla wieku energii. W taki sposób spontaniczne działanie – które jest wyrazem poruszeń, przeżyć – ma szansę przerodzić się w aktywność nie tylko sensowną, ale i wartościową. Kontakt z muzyką sprzyja także nauce jej wartościowania, formułowania sądów, wykształceniu wrażliwości i indywidualnego gustu.
Ponadto sztuka muzyczna stanowi silny impuls do działania. Uczy aktywności opartej na regułach. Jej silne, bezpośrednie działanie odbywa się między innymi przez rytm, metrum, tempo, celowość i porządek ruchów, wywoływanie pożądanych stanów (pobudzenia, uspokojenia czy rozluźnienia). Śpiewając, poruszając się lub grając, dziecko musi podporządkować swoją potrzebę ekspresji zasadom rządzącym w muzyce, musi dostosować ją do rytmu i charakteru utworu muzycznego. Odnajduje się w jego harmonii. W konsekwencji muzyka daje świadomość własnej psychiki oraz ułatwia samokontrolę.
Obcowanie ze sztuką muzyczną ma wszechstronne oddziaływanie na rozwój psychomotoryczny małego człowieka. Jest także impulsem do rozwoju ekspresji twórczej. Zachęcone do muzycznych improwizacji dziecko uzmysławia sobie istnienie poszczególnych elementów dzieła muzycznego (np. rytmu, tempa, dynamiki), czerpie radość z uczestnictwa w procesie twórczym; chętnie poszukuje także źródeł brzmień w najbliższym otoczeniu, tworzy własne instrumenty, odkrywa ich możliwości artykulacyjne.
Oddziaływanie muzyki jest zagadnieniem rozległym i wciąż zgłębianym. Wyniki badań, prowadzonych w ostatnich dziesięcioleciach, dowodzą jednak niezaprzeczalnych korzyści płynących z aktywności muzycznej. Z tego powodu coraz bardziej popularne stają się metody terapii oparte na muzyce. Psycholodzy dostrzegają w niej skuteczne narzędzie. Czynny kontakt ze sztuką muzyczną okazuje się pomocny także w pracy z dziećmi dyslektycznymi, obciążonymi dyskalkulią oraz innymi deficytami, które wynikają z braku połączeń między półkulami mózgowymi. Systematyczne ćwiczenie gry na instrumencie uruchamia mechanizm regeneracji tych połączeń, wymaga bowiem jednoczesnej aktywności półkul, wzmożonej koncentracji oraz synchronizuje pracę ciała i umysłu.
Kontakt z muzyką możliwy jest od najwcześniejszych chwil życia, dlatego pierwszymi przewodnikami po muzycznym świecie są dla dziecka rodzice. Nucenie, taniec, potem wspólne śpiewanie połączone z ruchem, gestykulacją, granie na nieskomplikowanych instrumentach stanowią najprostszą zachętę do swobodnego korzystania z bogactw sztuki muzycznej. Później z pomocą nauczycieli mały człowiek uczy się świadomie słuchać i wyrażać swoje uczucia za pośrednictwem muzyki. Umiejętności te będą przynosić owoce przez całe życie.
Tekst opracowała Małgorzata Podlewska, ekspert Akademii Misia Haribo.
