Mowa jest formą języka, w której dla przekazania znaczeń używa się artykułowanych dźwięków lub słów. Ponieważ jest to najbardziej efektywny sposób komunikowania się, ma on największe znaczenie i najszersze zastosowanie.
1.Nie dopuszczać do pojawienia się próchnicy. Po pojawieniu się zębów u dziecka należy zwrócić na nie szczególną uwagę. Ubytki zębowe powstałe we wczesnym dzieciństwie, np. wskutek próchnicy, powodują trudne do skorygowania wady wymowy, związane z głoskami: „t, d, n”, „f, w”, „ś, ź, ć, dź”, „s, z, c, dz”, sz, ż, cz, dż”, „l”, „r”. Trzeba więc czyścić żeby po każdym posiłku, początkowo specjalną szczoteczką i samą wodą i nie dopuszczać do rozwinięcia się próchnicy.
2.Zapobiegać wadom zgryzu i w razie potrzeby korygować nieprawidłowości. Wady zgryzu są często przyczyną nieprawidłowej wymowy głosek: „ś, ź, ć dź”, „s, z, c, dz”, „sz, ż, cz, dż, „l’, „r”. Należy więc korzystać z porad ortodonty, wykonywać ćwiczenia, które zaleci a także zakładać dzieciom aparaty. Można również samemu zapobiegać wadom zgryzu. Należy wówczas zwrócić uwagę na to, jaką konsystencję mają pokarmy, które podaje się dziecku 2, 3, 4, 5 i 6 letniemu. Nie powinny być one miksowane, ani w jakiś specjalny sposób rozdrabniane. Najlepiej więc podawać pokarmy o różnej strukturze: surowe jabłka, marchewki, skórki chleba. Wpłynie to korzystnie nie tylko na zgryz, ale także na sprawność języka. Dla prawidłowego rozwoju dolnej szczęki ważne jest także karmienie dziecka piersią w pierwszych miesiącach po urodzeniu.
3.Zwracać uwagę na sposób oddychania dziecka. Prawidłowo dziecko powinno oddychać przez nos. Natomiast nieprawidłowe oddychanie przez usta wpływa negatywnie na sprawność języka i warg. Przyczyną mogą być tu częste infekcje, powiększone migdały lub alergie, które powodują, że dziecko oddycha nieprawidłowo przez usta a język leży na dnie jamy ustnej i przyzwyczaja się do tego. W konsekwencji może stać się to przyczyną nieprawidłowej wymowy głosek: „ś, ź, ć dź”, „s, z, c, dz”, „sz, ż, cz, dż, „l’, „r”. W takich sytuacjach należy przynajmniej usprawniać dziecku język i wargi poprzez różnorodne ćwiczenia.
4.Wydłużać fazę wydechową. Należy zwracać uwagę na udział oddychania w wypowiadaniu się dziecka. Jeśli dziecko mówi na wdechu, lub nie starcza mu powietrza do wymówienia zdania a wypowiedź jest nagle przerwana w celu zaczerpnięcia oddechu, oznacza to zbyt krótki wydech. Można go wydłużyć ćwiczeniami, polegającymi na zabawach oddechowych z wykorzystaniem piórek, świeczek, wacików lub baniek mydlanych.
5.Usprawniać dziecku wargi i język, zwiększać czucie w obrębie aparatu artykulacyjnego. W trakcie zabawy z dzieckiem należy upewniać się, czy potrafi ono powtarzać nasze miny, układ i ruch warg oraz języka, początkowo dość proste później bardziej skomplikowane. Należy sprawdzać, czy dziecko potrafi na przykład: unosić bez problemu przednią część języka do górnego dziąsła (za zębami), wykonywać różne precyzyjne ruchy języka przy otwartych ustach bez udziału żuchwy, oblizywać się, naśladować ruchy warg i języka innych osób, powtarzać określony układ, bądź ruch warg i języka widziany w lustrze, wskazać swym językiem miejsce w jamie ustnej wcześniej przez nas dotknięte, lizać lody i lizaki. Jeżeli dziecko ma z tym kłopoty, to znaczy, że ma mało sprawne wargi i język a także problemy z czuciem określonych ruchów i ułożenia warg i języka. Powyższe problemy mogą spowodować, że dziecko nie będzie wymawiało niektórych głosek w ogóle lub będzie artykułowało głoski nieprawidłowo a mowa jego może okazać się w mniejszym lub większym stopniu niezrozumiała dla innych.
6.Badać słuch fizyczny. Już prawie od pierwszych chwil życia należy zorientować się, czy dziecko słyszy różne dźwięki, czy reaguje na odgłosy z otoczenia i wykonuje jakikolwiek ruch ciała w momencie gdy: klaśniemy, zrzucimy łyżeczkę, podrzemy papier, zaszeleścimy folią, czy słyszy i reaguje w jakikolwiek sposób, gdy do niego mówimy, a wypadku nieco starszych dzieci czy słyszy i rozumie co mówimy, gdy nie widzi naszych ust. Należy być czujnym szczególnie wtedy, gdy dziecko chorowało na zapalenie uszu lub miało aplikowane antybiotyki, które mogły wpłynąć niekorzystnie na słuch. W sytuacjach budzących niepokój ważne jest odbycie wizyty kontrolnej u laryngologa, w celu sprawdzenia drożności przewodów słuchowych. Niekiedy problemy ze słuchem wynikają jedynie z zalegającej w nich woskowiny.
7.Zrezygnować z karmienia dziecka przy pomocy butelki. Z punktu widzenia późniejszej prawidłowej wymowy ważne jest karmienie dziecka piersią do ok. 8 miesiąca życia. Jeżeli z różnych względów jest to niemożliwe, należy korzystać z butelek ze smoczkiem specjalnie profilowanym, o wielu małych otworach (nie jednym dużym). Nie należy także przedłużać karmienia piersią ponad miarę. Jeżeli po drugim roku życia nie zostanie wygaszony odruch ssania, nie pojawią się inne ważne z punktu widzenia jedzenia a później mowy np. odruch żucia.
8.Nie używać smoczków. Smoczek ssany często przez długie miesiące i lata, skutecznie unieruchamia język, który jest przyciskany do dna jamy ustnej, przez co wtórnie staje się niesprawny i w konsekwencji dziecko nieprawidłowo połyka a później także nieprawidłowo mówi. Skutkiem długotrwałego używania smoczka (również ssania palca) może być nieprawidłowa wymowa bardzo wielu głosek a także różnorodne wady zgryzu.
Jednak w przypadku jakichkolwiek wątpliwości dotyczących wymowy dziecka warto zgłosić się po poradę do logopedy.
logopeda Elwira Trzyszczak
